Όνομα βαρύ σαν ιστορία, απόλυτα ταυτισμένο με την Θαλασσοκρατορία των Ελλήνων σε εποχές που το Ελληνικό εμπορικό κι επιχειρηματικό δαιμόνιο έβρισκε διέξοδο στους θαλάσσιους δρόμους. Αυτούς πλάτυνε ακόμη περισσότερο, ο Σταύρος Νιάρχος, ο εκ καταγωγής Λάκωνας, όταν κατάλαβε σε πολύ νεαρή ηλικία, ότι το εμπόριο ήταν το δικό του ριζικό και πως το πτυχίο της νομικής, στην οποία σπούδασε θα ήταν μόνο αποδεικτικό πολύτιμης γνώσης και περιεχόμενο ενός καλαίσθητου κάδρου.
Έχει κληροδοτήσει μια διάδοχη κατάσταση που πασχίζει να κρατήσει ψηλά ένα μεγάλο Ελληνικό όνομα που η συμβολή και η προσφορά απλώνεται σε πλήθος τομέων της εγχώριας δραστηριότητας – από τον πολιτισμό ως την επιχειρηματικότητα και από την παιδεία ως την ακούραστη κοινωνική προσφορά.
Το μεγαλειώδες ΚΠΙΣΝ
Το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) είναι χώρος διεξαγωγής πολιτιστικών εκδηλώσεων συνολικής έκτασης 210.000 μ², το οποίο περιλαμβάνει τις κτιριακές εγκαταστάσεις της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, καθώς και πάρκο αστικού τύπου και άλλες μικρότερες εγκαταστάσεις. Το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος έκανε δωρεά 630.000.000 ευρώ και η συνολική του αξία εκτιμάται γύρω στα 3.000.000.000 ευρώ.
Το οικοδόμημα και το πάρκο βρίσκονται στον Φαληρικό όρμο, υπαγόμενο διοικητικά στο Δήμο Καλλιθέας. Το κέντρο έχει λάβει πληθώρα διακρίσεων και επαίνων τόσο για το φιλανθρωπικό του έργο και τις εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα σε αυτό όσο και για την αρχιτεκτονική του που θεωρείται πρωτοπόρα σε όλο τον κόσμο. Σχεδιάστηκε από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Ρέντσο Πιάνο. Άνθρωποι που έζησαν κοντά στον αεικίνητο Έλληνα λένε σήμερα, ότι αυτή η δραστηριότητα αποτυπώνει, αυτά που ήθελε διαρκώς να προσφέρει ο Σταύρος Νιάρχος.
Η ζωή του θαλασσοκράτορα που φέρει το όνομα «Σταύρος Νιάρχος»
Ήταν δεν ήταν είκοσι χρονών, νεαρός που δεν… ησύχαζε εύκολα άρχισε να εργάζεται στον αλευρόμυλο των θείων του και γρήγορα ξεχώρισε για τις διοικητικές ικανότητές του. Αντιλαμβανόμενος το μεγάλο κόστος από την εισαγωγή σιταριού από την Αργεντινή και τη Σοβιετική Ένωση, έπεισε τους θείους του ότι θα τους συνέφερε καλύτερα εάν είχαν δικά τους πλοία. Κατά τη διάρκεια της μεγάλης οικονομικής κρίσης, αγόρασε 6 πλοία αντί 120.000 δολαρίων.
Ένα χρόνο μετά την εκκίνηση φάνηκε ξεκάθαρα ότι δύσκολα θα μπουν φραγμοί στο δρόμο που ήδη είχε χαράξει στο μυαλό του ο φιλόδοξος νεαρός. Μετά από έναν σύντομο γάμο με την κόρη του ναυάρχου Σπορίδη, ο Σταύρος Νιάρχος ταξίδεψε στην απέναντι όχθη του Ατλαντικού ακολουθώντας το θείο του, Νίκο Κουμάνταρο στις Η.Π.Α.
Ο γάμος με την Μελπομένη Κάπαρη
Το 1939 παντρεύεται σε δεύτερο γάμο την 20χρονη Μελπομένη Κάπαρη, κόρη πλοιοκτήτη από τη Σύρο και χήρα διπλωμάτη. Τον ίδιο χρόνο αυτονομείται επιχειρηματικά από τον θείο του. Ιδρύει τη Niarchos Group, με 2 πετρελαιοφόρα και 5 φορτηγά.
Στρατεύθηκε στο πολεμικό ναυτικό, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, υπηρετώντας ως σημαιοφόρος, ενώ το δεύτερο διαζύγιο του και η γνωριμία του με την οικογένεια Λιβανού σηματοδότησαν μια νέα, γραμμένη με χρυσά γράμματα σελίδα, στη ζωή του Σταύρου Νιάρχου.
Ο γάμος με την Λιβανού και οι σχέσεις του με τον Ωνάση
Παντρεύεται την Ευγενία Λιβανού, αλλά ο γάμος της αδελφής της Τίνας με τον Αριστοτέλη Ωνάση, στα 1950, δεν ενοχλεί απλώς το Σταύρο αλλά σκιάζει βαριά και για πάντα τις σχέσεις του με τον Σμυρνιό μεγιστάνα. Αυτές χαρακτηρίζονταν από έναν ανηλεή ανταγωνισμό. Ο Νιάρχος που είχε μπει στο εξώφυλλο του «ΤΙΜΕ» από το 1956, απαντούσε άμεσα σε κάθε επιχειρηματικό βήμα του μπατζανάκη του με μηδενική «συγγενική επιείκεια».
Είναι χαρακτηριστικό, ότι το 1958, ο Νιάρχος προσέλαβε έναν ειδικό ερευνητή, τον Ρόμπερτ Έιμι Μέιχιου, με έναν και μοναδικό στόχο: Να εμποδίσει την σύναψη της συμφωνίας, του Ωνάση με τον βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας να μεταφέρει εκείνος το μαζούτ της περιοχής, καθορίζοντας έτσι τα ναύλα στο διεθνές εμπόριο και, σε αντάλλαγμα, ο Αριστοτέλης Ωνάσης θα ναυπηγούσε στόλο πετρελαιοφόρων με σαουδαραβική σημαία.
Οι δύο πλευρές ρίχτηκαν στη μάχη μιας κόντρας δίχως τέλος: Χτυπήματα σε ναυπηγεία, οργανωμένες απεργίες, CIA, συναντήσεις με τον τότε αντιπρόεδρο Νίξον, συνεργασία με τις περουβιανές αρχές, και πολλά άλλα που έγιναν από πλευράς Νιάρχου είχαν έναν και μόνον στόχο, να πλήξουν τα σχέδια του Ωνάση.
Σε αυτήν την παρτίδα ο Σταύρος είχε νικήσει και ο Αριστοτέλης είχε χάσει
Την ίδια εποχή, ο Νιάρχος αγοράζει το νησί Σπετσοπούλα στον Αργοσαρωνικό, ακολουθώντας ανάλογη κίνηση του ανταγωνιστή του Αριστοτέλη Ωνάση με τον Σκορπιό και γίνεται ένας από τους μεγαλύτερους συλλέκτες έργων τέχνης, με προτροπή της γυναίκας του Ευγενίας.
Το 1957 αγόρασε ολόκληρη τη συλλογή του γνωστού Αμερικανού ηθοποιού Έντουαρντ Ρόμπινσον, η οποία περιελάμβανε 58 έργα ιμπρεσιονιστών και μεταϊμπρεσιονιστών ζωγράφων, αντί έξι εκατομμυρίων δολαρίων.
Από τα μέσα της δεκαετίας του '50 άρχισε να επενδύει στην Ελλάδα, επωφελούμενος του ευνοϊκού νομοθετικού πλαισίου. Οι δύο σπουδαιότερες επενδύσεις του είναι τα «Ελληνικά Διυλιστήρια» Ασπροπύργου (σήμερα ΕΛΔΕ) και τα «Ελληνικά Ναυπηγεία» στον Σκαραμαγκά, που για μεγάλο διάστημα υπήρξε το μεγαλύτερο ναυπηγείο στη Μεσόγειο.
Το σκάνδαλο με μια νεαρή Αμερικανίδα
Το 1965 ο Νιάρχος, που τρελαινόταν για το σκι, γνωρίζεται στο σαλέ του στην Ελβετία με τη Σαρλότ Φορντ, εγγονή του θρυλικού αυτοκινητοβιομήχανου Χένρι Φορντ. Η νεαρή Αμερικανίδα μένει έγκυος και το σκάνδαλο ξεσπάει.
Η Ευγενία, η μητέρα των τεσσάρων παιδιών του (Φίλιππου, Σπύρου, Κωνσταντίνου και Μαρίας-Ειρήνης), ζητά και παίρνει διαζύγιο. Ο Νιάρχος παντρεύεται με πολιτικό γάμο τη Φορντ, η οποία φέρνει στον κόσμο το πέμπτο παιδί του, την Έλενα - Άννα. Στο μεταξύ, ξανά φουντώνει ο έρωτάς του για την Ευγενία. Χωρίζει με τη Φορντ, αλλά δεν χρειάζεται να ξαναπαντρευτεί την Ευγενία, καθώς το διαζύγιό τους δεν αναγνωρίζεται στην Ελλάδα, ούτε βεβαίως ο πολιτικός γάμος του με τη Φορντ.
Ο θάνατος της γυναίκας του, Ευγενίας
Στις 4 Μαΐου 1970 ο Νιάρχος απασχολεί και πάλι τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων όλου του κόσμου. Η γυναίκα του Ευγενία, 44 χρονών, βρίσκεται νεκρή στη Σπετσοπούλα, κάτω από μυστηριώδεις συνθήκες. Ο ιατροδικαστής βρήκε σημάδια πάλης και μώλωπες στο σώμα της. Αυτοκτόνησε ή δολοφονήθηκε η Ευγενία; Η επίσημη εκδοχή είναι θάνατος από υπερβολική χρήση βαρβιτουρικών και η υπόθεση κλείνει για τον Νιάρχο με απαλλακτικό βούλευμα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών, παρά την παραπεμπτική πρόταση του εισαγγελέα.
Την εκδοχή της δολοφονίας από τον Σταύρο Νιάρχο, η οποία ωστόσο ουδέποτε αποδείχθηκε, υποστηρίζει ο δημοσιογράφος Σπύρος Καρατζαφέρης στο βιβλίου του «Φάκελλος Νιάρχος» , επιστέγασμα της μεγάλης του δημοσιογραφικής έρευνας, που δημοσιεύθηκε σε 58 συνέχειες στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία το δίμηνο Μαΐου - Ιουνίου 1976. Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και ο συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός στη μυθιστορηματική εκδοχή του συμβάντος, με τίτλο «Ο Ιατροδικαστής».
Ο γάμος του Νιάρχου με την Τίνα Λιβανού
Το 1971, ο Σταύρος Νιάρχος παντρεύεται την Τίνα Λιβανού, που φαίνεται να είναι ο μεγάλος του έρωτας. Η Τίνα είχε χωρίσει το 1959 με τον Ωνάση, αφού του είχε χαρίσει τα δύο παιδιά του, Αλέξανδρο και Χριστίνα, και στη συνέχεια τον Μαρκήσιο του Μπλάντφορντ. Το 1974 η Τίνα θα πεθάνει και αυτή από βαρβιτουρικά, εξαιτίας του χαμού του γιου της Αλέξανδρου σε αεροπορικό δυστύχημα. Η Τίνα πέθανε στο ξενοδοχείο «Ντε Σαντελιέ» του Παρισιού και ο Νιάρχος κοιμόταν στο διπλανό δωμάτιο.
Η κρίση του '73
Μετά την κρίση του 1973, ο Νιάρχος πούλησε κάποιες από τις ναυτιλιακές επιχειρήσεις του και επεκτάθηκε στο εμπόριο διαμαντιών και τα χρηματοοικονομικά, φθάνοντας να κατέχει το 2% της μεγαλύτερης τράπεζας του κόσμου Citybank. Επένδυσε, επίσης, στα άλογα κούρσας με εκτροφεία στη Γαλλία και τις ΗΠΑ. Συνέχιζε να εμπλουτίζει τη συλλογή έργων τέχνης του με έργα των Βαν Γκογκ, Γκόγια, Ελ Γκρέκο και Ρούμπενς. Η αυτοπροσωπογραφία του Πικάσο τού κόστισε 47.850.000 δολάρια το 1989.
Οι θαλαμηγοί του («Κρεολή», «Ατλαντίς 1 και 2») ήταν πλωτά μουσεία
Μοναδικοί πίνακες υπήρχαν στο σπίτι του Παρισιού (κτίσμα του 18ου αιώνα στην αριστερή όχθη του Σηκουάνα), στο σαλέ του Σεν Μόριτζ, στη βίλα του στη Γαλλική Ριβιέρα, στο ρετιρέ του στο Κλάριτζ του Λονδίνου και φυσικά στη Σπετσοπούλα. Η συλλογή του, σύμφωνα με τους ειδικούς, κόστιζε πάνω από ένα 1 δισεκατομμύριο δολάρια.
Ο θάνατος του
Ο Νιάρχος βρισκόταν στην κορυφή και συμπεριλαμβανόταν στη λίστα με τους 100 πλουσιότερους ανθρώπους του κόσμου, σύμφωνα με τη λίστα του περιοδικού «Fortune». Στις αρχές της δεκαετίας του '90 αποσύρθηκε στο ησυχαστήριο του στο Σεν Μόριτζ, όπου πέθανε στις 16 Απριλίου 1996, χτυπημένος από μια σπάνια αρρώστια, που του είχε παραλύσει το ανοσοποιητικό του σύστημα.
