«Πέθανε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. "Έφυγε" ο Πρόεδρος». Εκείνο το πρωί έξω από το θεραπευτήριο «Υγεία» προσπαθούσαμε να ξορκίσουμε αυτό το άκουσμα, σαν τα αυτιά μας να άκουσαν λάθος, σαν ήχο από κακό όνειρο. Το βούρκωμα στα πρόσωπα του Προκόπη Παυλόπουλου και του Πάνου Λουκάκου και ο λυγμός στη φωνή του Ευτύχιου Βορίδη δεν άφηναν περιθώριο στην ψευδαίσθηση… Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε ξεκινήσει το ατέρμονο ταξίδι στην αιωνιότητα λίγη ώρα πριν και, μαζί με τη δική του αναχώρηση, μια τεράστια σελίδα της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας έκλεινε με την τελευταία της αράδα.
Το ημερολόγιο έγραφε 23 Απριλίου 1998 κι όσο κι αν ο Καραμανλής είχε μπει στα 92, υπήρξε τόσο επιδραστικός στην ελληνική κοινωνία σε πολλές φάσεις της, που η απώλειά του, ακόμη και σε αυτή την προχωρημένη ηλικία, φτώχυνε καταλυτικά και για αρκετό καιρό την πολιτική σκηνή – κι όχι μόνο την εγχώρια.
Όταν έχεις την τύχη και την ευκαιρία να συζητάς για τον Κωνσταντίνο Καραμανλή με μερικούς από τους πιο στενούς συνεργάτες του, καταλαβαίνεις εύκολα γιατί αυτός ο αυστηρός Μακεδόνας ήταν στ’ αλήθεια sui generis – κι ακόμα γιατί ήταν από τους ελάχιστους πολιτικούς ηγέτες παγκοσμίως που χαρακτηρίστηκε Εθνάρχης ενώ ήταν ακόμη εν ζωή. Πέντε εικόνες από τη ζωή του αποφασιστικού Σερραίου είναι, θαρρώ, χαρακτηριστικές για να κατανοήσουμε λίγο περισσότερο ποιος ήταν ο πολιτικός που οραματίστηκε τον ευρωπαϊκό δρόμο της Ελλάδας, όταν ακόμα φάνταζε μακρινός, τον χάραξε κόντρα σε θεούς και δαίμονες και εντέλει επεβλήθη στα ευρωπαϊκά πράγματα, κερδίζοντας και τους πιο ψηλομύτηδες από τους τότε ηγέτες της Γηραιάς Ηπείρου.
Νέος βουλευτής ακόμα, στις αρχές της δεκαετίας του '50, έτρωγε τα βράδια μόνος σε μια ταβέρνα όπου τραγουδούσε ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης. Του Καραμανλή του άρεσε και ζήτησε να τον γνωρίσει. Γεννήθηκε μια αμοιβαία εκτίμηση – θα μπορούσαμε να την πούμε φιλία, που δεν «μουτζουρώθηκε» ποτέ για κοντά τέσσερις δεκαετίες. Έτσι ήταν ο Καραμανλής. Είχε λίγους φίλους, που όμως δεν τους «άφηνε πίσω» και ελάφρωνε η ψυχή του όταν έκανε παρέα με ανθρώπους του πολιτισμού. Ο Θεοδωράκης, ο Χατζιδάκις, ο Χορν, ο Σακελλάριος και ο Χατζηχρήστος μετριούνταν στους φίλους του.
Αλλά και η Μελίνα τον λάτρεψε όταν εκείνος, σπάζοντας στερεότυπα και ξεπερνώντας εμπόδια, υπέγραψε άδεια στον Μάνο Κατράκη να ανοίξει ξανά το θέατρό του. Θα πείτε «μα όλοι αυτοί, πλην του Χορν, ήταν πρώην ή αμετακίνητοι κομουνιστές». Ναι, ήταν. Γιατί και τον Καραμανλή τον κοιτούσε με… μισό μάτι η άκαμπτη συντηρητική ελίτ της εποχής, ως ριζοσπάστη για τα γούστα της. Γιατί και ο Καραμανλής, όταν ως επαρχιώτης δικηγόρος έκανε τα πρώτα πολιτικά του βήματα στη Σοσιαλιστική Νεολαία Ελλάδας, τα έκανε συνοδοιπόρος με τον Κωνσταντίνο Τσάτσο και τον Ξενοφώντα Ζολώτα…
Πρωθυπουργός, ώρα 7.00 το πρωί, ένα πρωινό των πρώτων χρόνων της μεταπολίτευσης. Ένα δημοσίευμα της «Καθημερινής» που αναφέρει ότι «ακρίβυναν οι ντομάτες» αναστατώνει την τότε κυβέρνηση. Ο πρωθυπουργός τηλεφωνεί στον τότε υπουργό Εμπορίου Γιάννη Βαρβιτσιώτη και του δίνει ρητή εντολή, με αυστηρό ύφος, να πάει ο ίδιος στα μανάβικα και να ψάξει το θέμα. Εντέλει, το δημοσίευμα αποδείχτηκε λανθασμένο. Αλλά ο Καραμανλής είχε αντιδράσει άμεσα. Έτσι ήταν ο Καραμανλής. Τον ένοιαζε το πώς περνά ο κόσμος.
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής πολλά χρόνια αργότερα –το 1995– στην τελευταία του συνάντηση με τον Ανδρέα Παπανδρέου (ο Καραμανλής ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας και ο Παπανδρέου ως πρωθυπουργός) είχε πει: «Μερικοί με συγχαίρουν για το γεγονός ότι σας κάλεσα και μερικοί με συλλυπούνται», για να του απαντήσει γελώντας ο Ανδρέας Παπανδρέου: «Εσείς πάντως είστε η αιτία του καλού ή του κακού».
Ήταν το τελευταίο αντάμωμα δυο πολιτικών και ιστορικών ογκόλιθων που, παρά τις έντονες διακυμάνσεις στις σχέσεις τους, εκτιμούσαν βαθιά ο ένας τον άλλον. Και αυτό δεν σταμάτησε ποτέ.
Ο Α. Παπανδρέου έκτοτε είχε μόνο καλές κουβέντες στις συζητήσεις του για τον παλαιό αντίπαλό του. Αλλά στο καραμανλικό περιβάλλον υπήρχε δυσφορία για κάποια φαινόμενα διακυβέρνησης. Αμοιβαίες εξηγήσεις μεταξύ τους δεν πρόλαβαν ποτέ να δώσουν. Ο Α. Παπανδρέου «έφυγε» πρώτος το 1996. Και ο Κ. Καραμανλής τον αποχαιρέτισε με μια απολύτως καραμανλική δήλωση: «Ο Ανδρέας Παπανδρέου υπήρξε μεγάλος πολιτικός ηγέτης. Τα ηγετικά του προσόντα δεν τα αρνούνται ούτε εκείνοι που αμφισβητούν το έργο του. Με τους αγώνες του έβαλε τη σφραγίδα της δυναμικής προσωπικότητάς του σε μια μακρά περίοδο της εθνικής μας ζωής».
Αυτός ήταν ο Καραμανλής. Ο πολιτικός ηγέτης που δεν δίστασε να συγκρουστεί με το παλάτι αλλά και τον Αριστοτέλη Ωνάση, όπως και με το «μεγάλο κεφάλαιο» των Μέσων της δεκαετίας του '70, όταν κρατικοποιώντας επιχειρήσεις κατηγορήθηκε για… σοσιαλμανία, που ψηφιζόταν από τους Έλληνες γιατί ενσάρκωνε ένα όνειρο που όλοι είχαν, λίγο πολύ, μεταξύ του '50 και του '70. Ένας επαρχιώτης δικηγόρος που κατέβηκε στην πρωτεύουσα και συνέτριψε την αλαζονική ελίτ. Έφυγε μια μέρα σαν σήμερα, αλλά το όραμα, η σχολή σκέψης και τα κληροδοτήματά του θα είναι για πολλά χρόνια εδώ…
