Κοινές ανησυχίες και προσεγγίσεις σχετικά με τις αποφάσεις χάραξης πολιτικής για τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού και νικοτίνης καθώς επίσης και για το παράνομο εμπόριο μοιράζονται οι πολίτες 14 χωρών της Ευρώπης, μεταξύ αυτών και η Ελλάδα, όπως έδειξε έρευνα της εταιρείας Povaddo που πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό της Phillip Morris International (PMI) - μητρική της Παπαστράτος - και παρουσιάστηκε την περασμένη Δευτέρα σε ειδική εκδήλωση στο Παρίσι.

Βάσει των αποτελεσμάτων της έρευνας στην οποία συμμετείχαν 14.119 ενήλικες σε 13 κράτη μέλη της ΕΕ (Βέλγιο, Βουλγαρία, Κροατία, Τσεχία, Γαλλία, Ελλάδα, Ιταλία, Λιθουανία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβακία, Ισπανία) και στην Ουκρανία, έξι στους δέκα ερωτηθέντες (60%) πιστεύουν ότι η χώρα τους αντιμετωπίζει πρόβλημα με τον παράνομο καπνό και τα προϊόντα που περιέχουν νικοτίνη. Την ίδια ώρα, μόνο το 6% των ερωτηθέντων γνώριζαν ότι το 2022 χάθηκαν έσοδα από φόρους ύψους μεταξύ 10 δισ. ευρώ και 15 δισ. ευρώ λόγω του παράνομου εμπορίου.

Ωστόσο, οι επιπτώσεις του παράνομου εμπορίου καπνού και προϊόντων που περιέχουν νικοτίνη είναι σε μεγάλο βαθμό αντιληπτές και κατανοητές, ακόμη και αν το μέγεθος του ζητήματος υποτιμάται. Συγκεκριμένα:

-Το 80% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι οι ακραίες φορολογικές αυξήσεις μπορεί να οδηγήσουν σε αύξηση των παράνομων πωλήσεων καπνού καθώς οι καπνιστές στρέφονται σε άλλες πηγές για να αγοράσουν φθηνότερο καπνό και προϊόντα που περιέχουν νικοτίνη. Στην Ελλάδα το ποσοστό κυμαίνεται στο 88%.

-Το 77% των ερωτηθέντων συμφωνεί ότι το παράνομο εμπόριο καπνού και προϊόντων που περιέχουν νικοτίνη στερεί σημαντικά φορολογικά έσοδα από τις κυβερνήσεις. Στην Ελλάδα το ποσοστό κυμαίνεται στο 85%.

- Το 74% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι η απαγόρευση ορισμένων προϊόντων καπνού και νικοτίνης δεν θα οδηγήσει ουσιαστικά σε μείωση της κατανάλωσης. Αντ' αυτού, οι καταναλωτές θα αναζητήσουν αυτά τα προϊόντα στη μαύρη αγορά. Στην Ελλάδα το ποσοστό κυμαίνεται στο 80%.

-Το 73% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι το παράνομο εμπόριο καπνού και προϊόντων που περιέχουν νικοτίνη μπορεί να έχει σοβαρές αρνητικές συνέπειες στην ασφάλεια και τη δημόσια υγεία στη χώρα. Στην Ελλάδα το ποσοστό κυμαίνεται στο 79%.

- Το 69% των ερωτηθέντων συμφωνεί ότι το παράνομο εμπόριο καπνού και προϊόντων που περιέχουν νικοτίνη υπονομεύει τις προσπάθειες αποτροπής της πρόσβασης των ανηλίκων στα προϊόντα αυτά. Στην Ελλάδα το ποσοστό κυμαίνεται στο 70%.

- Το 65% των ερωτηθέντων συμφωνεί ότι το παράνομο εμπόριο καπνού και προϊόντων που περιέχουν νικοτίνη υπονομεύει τις προσπάθειες μείωσης των ποσοστών καπνίσματος. Στην Ελλάδα το ποσοστό κυμαίνεται στο 62%.

- Το 61% των ερωτηθέντων εκτίμησε ότι το παράνομο εμπόριο καπνού καθιστά λιγότερο πιθανό για τους ενήλικους καπνιστές είτε να σταματήσουν πλήρως το κάπνισμα είτε να υιοθετήσουν καλύτερες εναλλακτικές λύσεις, εξασφαλίζοντας συνεχή προμήθεια φθηνών τσιγάρων. Στην Ελλάδα το ποσοστό κυμαίνεται στο 68%.

Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, οι συμμετέχοντες πιστεύουν ακράδαντα ότι οι κυβερνήσεις οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη το παράνομο εμπόριο κατά τη συζήτηση φορολογικών και ρυθμιστικών θεμάτων. Συγκεκριμένα:

-Το 74% των ερωτηθέντων συμφωνεί ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να λαμβάνουν υπόψη το παράνομο εμπόριο ως απρόβλεπτη συνέπεια κατά τη λήψη αποφάσεων σχετικά με τη ρύθμιση και τη φορολόγηση του καπνού και των προϊόντων που περιέχουν νικοτίνη. Στην Ελλάδα το ποσοστό κυμαίνεται στο 76%.

-Το 71% των ερωτηθέντων συμφωνεί ότι η εξάλειψη του παράνομου εμπορίου καπνού και προϊόντων που περιέχουν νικοτίνη αποτελεί βασική συνιστώσα της πολιτικής για τον έλεγχο του καπνού. Στην Ελλάδα το ποσοστό κυμαίνεται στο 76%.

Παρά τις ισχυρές αυτές απόψεις σχετικά με τον ρόλο που θα πρέπει να διαδραματίζει το παράνομο εμπόριο στις συζητήσεις χάραξης πολιτικής, μόνο το ήμισυ (56%) πιστεύει επί του παρόντος ότι «η ΕΕ λαμβάνει δεόντως υπόψη την πιθανότητα οι αποφάσεις της να ενθαρρύνουν στην πραγματικότητα άτομα με χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο ή/και χαμηλότερο εισόδημα να αναζητήσουν παράνομα προϊόντα».

Ο Γιώργος Μαργώνης, πρόεδρος & διευθύνων σύμβουλος της Παπαστράτος, δήλωσε σχετικά με τα ευρήματα της έρευνας Povaddo: «Η ανάγκη των πολιτών, καπνιστών και μη, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, για εφαρμογή ρεαλιστικών πολιτικών περιορισμού του τσιγάρου και έγκυρης ενημέρωσης για τα νέα, εναλλακτικά προϊόντα είναι σαφής. Για την Παπαστράτος, η μείωση της βλάβης από το κάπνισμα αποτελεί στρατηγικό πυλώνα υπεύθυνης λειτουργίας και βιώσιμης ανάπτυξης. Αναγνωρίζουμε ότι το ελληνικό ρυθμιστικό πλαίσιο για τα προϊόντα νικοτίνης είναι αυστηρό αλλά ρεαλιστικό. Δεν είναι τυχαίο ότι η Ελλάδα αποτελεί παγκόσμιο case-study αναγνώρισης της καινοτομίας στα μη καιόμενα προϊόντα ως εναλλακτικές δυνητικά μειωμένου κινδύνου, συμπληρωματικά στην πρόληψη και διακοπή του καπνίσματος, που παραμένουν οι βασικές στρατηγικές δημόσιας υγείας. Αξιοποιώντας τα δεδομένα της ενδελεχούς επιστημονικής έρευνας και με εμπιστοσύνη στην αποτελεσματικότητα των πολιτικών μείωσης της βλάβης, η Παπαστράτος συνεχίζει με διαφάνεια και υπευθυνότητα να παράγει τα καινοτόμα εναλλακτικά προϊόντα της στην Ελλάδα και να τα εξάγει σε όλο τον κόσμο».

Υποκατάστατα καπνού και φορολογία

Οι Ευρωπαίοι πολίτες συμφωνούν ότι τα υποκατάστατα καπνού, όπως τα ηλεκτρονικά τσιγάρα και ο θερμαινόμενος καπνός, αποτελούν αποτελεσματικές εναλλακτικές λύσεις για τα παραδοσιακά τσιγάρα και ότι η ΕΕ θα πρέπει να εξετάσει προσεκτικά τις ανεπιθύμητες συνέπειες οποιασδήποτε φορολογικής πολιτικής που εφαρμόζεται σε αυτά.

Συνολικά, η εξοικείωση με τα υποκατάστατα καπνού παραμένει χαμηλή μεταξύ του γενικού πληθυσμού ενηλίκων στις δεκατέσσερις χώρες. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι ενήλικοι καπνιστές είναι περισσότερο εξοικειωμένοι, αλλά καθώς λιγότεροι από τους μισούς είναι εξοικειωμένοι με τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού, τα προϊόντα νικοτίνης που καταναλώνονται από το στόμα ή τα σακουλάκια νικοτίνης, τα στοιχεία υποδεικνύουν ότι αυτή η ομάδα χρειάζεται περισσότερη πληροφόρηση προκειμένου να υιοθετήσει αυτές τις εναλλακτικές λύσεις.

Παρά τα χαμηλότερα επίπεδα εξοικείωσης με τα υποκατάστατα του καπνού, όλοι οι ενήλικες έχουν ισχυρές απόψεις για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να αντιμετωπίζονται αυτά τα προϊόντα από τις κυβερνήσεις, τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο ΕΕ συνολικά. Έτσι:

-Το 69% των ερωτηθέντων συμφωνεί ότι οι ενήλικοι καπνιστές θα πρέπει να ενημερώνονται βάσει ακριβών, επιστημονικά τεκμηριωμένων πληροφοριών ότι οι εναλλακτικές λύσεις για το κάπνισμα, όπως τα ηλεκτρονικά τσιγάρα και τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού είναι λιγότερο επικίνδυνες σε σχέση με τη συνέχιση του καπνίσματος, ακόμα και αν αυτές οι εναλλακτικές λύσεις δεν είναι εντελώς ακίνδυνες.

- Το 69% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι δεν υπάρχει ένα υποκατάστατο καπνού που να μπορεί να ικανοποιήσει τον κάθε καπνιστή. Είναι σημαντικό να υπάρχει ένα ευρύ φάσμα επιστημονικά τεκμηριωμένων λιγότερο επικίνδυνων εναλλακτικών λύσεων, προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα σε όσο το δυνατόν περισσότερους καπνιστές να σταματήσουν το κάπνισμα.

- Το 67% των ερωτηθέντων συμφωνεί ότι οι κυβερνήσεις μπορούν να συνεισφέρουν στη βελτίωση της δημόσιας υγείας υιοθετώντας πολιτικές που ενθαρρύνουν τους ενήλικους καπνιστές που δεν είναι διατεθειμένοι να σταματήσουν εντελώς το κάπνισμα να υιοθετήσουν καινοτόμα υποκατάστατα καπνού, τα οποία είναι ενδεχομένως λιγότερο επιβλαβή σε σχέση με τη συνέχιση του καπνίσματος.

- Το 67% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι η ΕΕ θα πρέπει να αφιερώσει χρόνο και πόρους για την εξάλειψη του καπνίσματος ενθαρρύνοντας όλους τους καπνιστές είτε να σταματήσουν εντελώς το κάπνισμα είτε να υιοθετήσουν μια επιστημονικά τεκμηριωμένη και λιγότερο επικίνδυνη εναλλακτική λύση.

- Το 66% των ερωτηθέντων συμφωνεί ότι οι ενδιαφερόμενοι ενήλικοι καπνιστές μπορούν να ενθαρρυνθούν να υιοθετήσουν επιστημονικά τεκμηριωμένες, λιγότερο επικίνδυνες εναλλακτικές λύσεις φορολογώντας τα προϊόντα αυτά χαμηλότερα από τα τσιγάρα, αλλά και πάλι αρκετά υψηλά ώστε να αποθαρρύνουν τη χρήση από νέους ή μη καπνιστές.

- Το 66% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι Οργανισμοί όπως η ΕΕ στις Βρυξέλλες και ο ΠΟΥ στη Γενεύη θα πρέπει να εστιάσουν περισσότερο στη μείωση των επιβλαβών συνεπειών ενθαρρύνοντας τους καπνιστές να χρησιμοποιούν λιγότερο επιβλαβή προϊόντα συμπληρωματικά των προσπαθειών που καταβάλλουν για την πλήρη διακοπή της χρήσης καπνού.

Επιπλέον, το 52% πιστεύει ότι τα τελευταία έτη, διεθνείς οργανισμοί όπως ο ΠΟΥ εξυπηρετούν σε υπερβολικό βαθμό συγκεκριμένα συμφέροντα και απαιτήσεις μεγάλων χωρών.

Η πεποίθηση ότι οι φορείς λήψης αποφάσεων τόσο στην ΕΕ όσο και σε μεμονωμένες χώρες δεν λαμβάνουν υπόψη τον αντίκτυπο στους καπνιστές κατά τη θέσπιση νομοθεσιών για τον καπνό και τα προϊόντα που περιέχουν νικοτίνη, πιθανόν, σύμφωνα με την έρευνα, να οξύνει την αίσθηση των καταναλωτών τσιγάρων/παραδοσιακών προϊόντων καπνού ότι πληρώνουν ήδη πάρα πολλούς φόρους και υφίστανται διακρίσεις. Μάλιστα, το 65% και το 67% των ερωτηθέντων συμφωνούν ότι οι φορείς λήψης αποφάσεων στην ΕΕ και τις επιμέρους χώρες τους, αντίστοιχα, δεν λαμβάνουν υπόψη τον αντίκτυπο στους καπνιστές κατά τη θέσπιση κανόνων και κανονισμών για τον καπνό και τα προϊόντα που περιέχουν νικοτίνη. Επίσης, το 52% των καταναλωτών τσιγάρων/παραδοσιακών προϊόντων καπνού συμφωνούν ότι εάν τα υποκατάστατα καπνού - όπως τα ηλεκτρονικά τσιγάρα, ο θερμαινόμενος καπνός ή τα προϊόντα από του στόματος κατανάλωσης νικοτίνης - φορολογούνταν και τιμολογούνταν όπως και τα τσιγάρα, θα ήταν λιγότερο πιθανό να εξετάσουν το ενδεχόμενο να υιοθετήσουν την εναλλακτική λύση (συγκριτικά, 30% διαφωνούν και 19% δηλώνουν αβέβαιοι).