Οι πρώτες απεργίες πείνας στην Ιστορία καταγράφηκαν στην Αμερική και ουσιαστικά αφορούσαν μαζικές νηστείες πολιτών για την Αμερικανική Ανεξαρτησία. Τον 19ο αιώνα στη Ρωσία καταγράφηκε η πρώτη απεργία πείνας κρατουμένων, οι οποίοι διαμαρτυρήθηκαν για τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης που επικρατούσαν.
Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1930, ο Μαχάτμα Γκάντι χρησιμοποίησε την απεργία πείνας ως μέσο διαμαρτυρίας ενάντια στη βρετανική αποικιοκρατία. Στη σύγχρονη εποχή, από το 1980 και έπειτα, ακολούθησαν περισσότερες απεργίες πείνας, με αποκορύφωμα τον θάνατο του Ιρλανδού επαναστάτη Μπόμπι Σαντς στις αγγλικές φυλακές, που σημάδεψε την τότε κυβέρνηση Θάτσερ.
Οι απεργίες πείνας στην Ελλάδα
Όσον αφορά τη χώρα μας, οι πρώτες μεγάλες απεργίες πείνας έγιναν μετά τον Εμφύλιο από πολιτικούς κρατουμένους. Συγκεκριμένα, το διάστημα ’75-85 είχαμε τις απεργίες πείνας των ποινικών βαρυποινιτών της Κέρκυρας και λίγα χρόνια αργότερα τις σκληρές απεργίες πείνας των αναρχικών Κώστα Καλαρέμα και Χριστόφορου Μαρίνου. Ακόμη πιο πρόσφατα, το 2008, χιλιάδες κρατούμενοι διαμαρτυρήθηκαν εναντία στις άθλιες συνθήκες διαβίωσης. Το 2014 ακολούθησαν οι νικηφόρες απεργίες πείνας των 300 μεταναστών-εργατών, του Νίκου Ρωμανού και του Κώστα Σακκά.
Η απεργία πείνας ‒ή ενίοτε και δίψας‒ είναι μια συνειδητή απόφαση και στοχεύει ξεκάθαρα στον εκβιασμό της εκάστοτε εξουσίας. Χρησιμοποιείται ως το έσχατο μέσο αγώνα των κρατουμένων, καθώς με οποιονδήποτε άλλο τρόπο είναι αδύνατον να εισακουστεί η φωνή τους και να πραγματωθούν τα αιτήματά τους. Μάλιστα, αν συνοδευτεί από τη δημιουργία κινήματος αλληλεγγύης, τότε το «παιχνίδι» κερδίζεται, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως πρόκειται για μια ενέργεια που προκαλεί οίκτο.
Η δικαίωση του Νίκου Ρωμανού και όλων των σπουδαστών - κρατουμένων
Ο Νίκος Ρωμανός το 2014 ‒και συγκεκριμένα στις 10 Νοεμβρίου‒ ξεκίνησε απεργία πείνας και μετέπειτα δίψας. Αίτημά του, να παρακολουθεί μαθήματα στο ΤΕΙ όπου είχε περάσει μέσω πανελλαδικών εξετάσεων. Ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης Χαρ. Αθανασίου τον είχε συγχαρεί, ενώ παράλληλα είχε τονίσει πως «η φυλακή, πέραν του σωφρονιστικού χαρακτήρα της, έχει και παιδαγωγικό χαρακτήρα. Το γεγονός ότι κάποια στιγμή περάσατε στην παραβατικότητα δεν λέει τίποτα. Οποιοσδήποτε μπορεί να κάνει κάποιο παράπτωμα».
Όμως στην ουσία, η επιτυχία του αυτή δεν μπορούσε να έχει πραγματικό αντίκρισμα, εφόσον ο νόμος μέχρι τότε δεν προέβλεπε χορήγηση εκπαιδευτικών αδειών στους κρατουμένους. Έτσι, το αίτημα του Ρωμανού απορρίφθηκε.
Τότε ο Νίκος Ρωμανός, έγκλειστος στις φυλακές Κορυδαλλού, μέσω επιστολής του, όπου γνωστοποιούσε την απόφασή του για την απεργία πείνας που θα ξεκινούσε, έγραψε:
«Οι νόμοι, εκτός από εργαλεία ελέγχου και καταστολής, αποτελούν ταυτόχρονα και μια διατήρηση ισορροπιών ή αλλιώς αυτό που επιγραμματικά ονομάζουμε κοινωνικά συμβόλαια, αντανακλούν κοινωνικοπολιτικούς συσχετισμούς και διαμορφώνουν τμηματικά ορισμένες θέσεις διεξαγωγής του κοινωνικού πολέμου.
Γι’ αυτό και η επιλογή που κάνω θέλω να είναι όσο το δυνατόν πιο ξεκάθαρη: δεν υπερασπίζομαι τη νομιμότητά τους• αντίθετα, απευθύνω έναν πολιτικό εκβιασμό ώστε να κερδίσω ανάσες ελευθερίας από την ισοπεδωτική συνθήκη του εγκλεισμού».
Τελικά, ύστερα από 31 μέρες, κατάφερε και πήρε αυτό που ζητούσε. Ο Νίκος Ρωμανός κέρδισε όχι μόνο για εκείνον, αλλά για όλους τους σπουδαστές-κρατούμενους το αυτονόητο δικαίωμα στην εκπαίδευση και τη μόρφωση.
Χορήγηση άδειας με βραχιολάκι
Το 2014 αποφασίστηκε από την κυβέρνηση να του χορηγηθεί άδεια παρακολούθησης μαθημάτων υποχρεωτικών ώστε να πάρει πτυχίο, με ηλεκτρονική επιτήρηση (βραχιολάκι), μια απόφαση που καθιερώθηκε νομικά μέσω ενός εδαφίου που ανέφερε ότι σε καταδικασμένους και υπόδικους πλέον μπορεί να χορηγείται άδεια με ηλεκτρονική επιτήρηση, εφόσον έχουν παρακολουθήσει το 1/3 των μαθημάτων τους εξ αποστάσεως.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως στο πλευρό του Ρωμανού στάθηκαν χιλιάδες άνθρωποι, που πραγματοποιούσαν πορείες και διαδηλώσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό. Μέσα σε 31 μέρες είχε χάσει 17 κιλά, ενώ είχε δύο λιποθυμικά επεισόδια. Ο Νίκος Ρωμανός συνελήφθη για απόπειρα ένοπλης ληστείας στην Αγροτική Τράπεζα και στο Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο στο Βελβεντό Κοζάνης, ενώ κατηγορήθηκε και για συμμετοχή στους Πυρήνες της Φωτιάς ‒ αργότερα αθωώθηκε.
Απεργοί πείνας που πλήρωσαν με τη ζωή τους τα ιδανικά τους
Μπόμπι Σαντς
Ο Βορειο-ιρλανδός Μπόμπι Σαντς άφησε την τελευταία του πνοή στις 5 Μαΐου 1981 στις φυλακές Μέιζ, κοντά στο Μπέλφαστ, έπειτα από 66 μέρες απεργίας πείνας. Το γεγονός αποτέλεσε παγκόσμια είδηση, παρόλο που τότε οι πληροφορίες δεν έκαναν τον γύρο του κόσμου με αστραπιαία ταχύτητα.
Αίτημά του ήταν να αναγνωριστεί τόσο ο ίδιος όσο και οι υπόλοιποι κρατούμενοι - μέλη του IRA ως πολιτικοί κρατούμενοι και όχι ως εγκληματίες του ποινικού δικαίου. Βέβαια, η κυβέρνηση της Βρετανίας ήταν ανένδοτη. Συγκλονιστικό είναι επίσης το ότι ο Μπόμπι Σαντς, όντας φυλακισμένος και απεργός πείνας, κατάφερε να γίνει βουλευτής, εκμεταλλευόμενος την κενή θέση από τον ξαφνικό θάνατο ενός βουλευτή.
Ωστόσο, η Μάργκαρετ Θάτσερ είχε δηλώσει: «Δεν υφίσταται πολιτική δολοφονία, πολιτικός βομβαρδισμός ή πολιτική βία. Υπάρχει μόνο εγκληματική δολοφονία, εγκληματικός βομβαρδισμός και εγκληματική βία». Τους μήνες που ακολούθησαν πέθαναν άλλοι εννέα κρατούμενοι από απεργία πείνας, προκαλώντας τη διεθνή κατακραυγή για την άκαμπτη στάση της Βρετανίας.
Εμπρού Τιμτίκ
Η δικηγόρος, κουρδικής καταγωγής, Εμπρού Τιμτίκ συνελήφθη το 2017 για τρομοκρατία, καθώς οι πελάτες της κατηγορούνταν για συμμετοχή στην τρομοκρατική οργάνωση DHKP-C. Η Τιμτίκ επίσης ανήκε σε Ένωση Δικηγόρων, την οποία οι Αρχές της Τουρκίας συνέδεαν με τρομοκρατικές οργανώσεις.
Το 2020 καταδικάστηκε σε φυλάκιση 13 χρόνων, στην ουσία επειδή αντιστρατευόταν τις πρακτικές Ερντογάν και διεκδικούσε δημοκρατία και σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα. Μοναδικό της αίτημα ήταν μια δίκαιη δίκη. Στις 3 Φεβρουαρίου 2020 ξεκίνησε απεργία πείνας και δίψας, την οποία κράτησε 238 μέρες, οπότε άφησε την τελευταία της πνοή. Η δικηγόρος είχε φτάσει να ζυγίζει μόλις 30 κιλά.
Παράλληλα ο συνάδελφός της Αϊτάτζ Ουνσάλ ξεκίνησε απεργία πείνας τον Απρίλιο εκείνης της χρονιάς «για να ενισχύσει το αίτημά τους για δίκαιες δίκες και για απονομή δικαιοσύνης στην Τουρκία».
Ο θάνατός της προκάλεσε την έντονη αντίδραση της κοινωνίας, καθώς μια μεγάλη μερίδα αντιλήφθηκε ότι η δικηγόρος έκανε το λάθος να ζητήσει δικαιοσύνη στη χώρα του Ερντογάν.
Μετά την κηδεία ορισμένοι από τους συγκεντρωμένους συγκρούστηκαν με αστυνομικούς ισχυρών δυνάμεων, που είχαν αναπτυχθεί και απάντησαν με δακρυγόνα για να τους διαλύσουν.
Συγκρότημα Grup Yorum: Τρεις ακόμη νεκροί από απεργία πείνας στην Τουρκία
Μέσα στο 2020 έχουν πεθάνει τέσσερις απεργοί πείνας την Τουρκία, οι οποίοι κατηγορούνταν για συμμετοχή στην τρομοκρατική οργάνωση DHKP-C. Ανάμεσά τους, τα τρία μέλη του ακτιβιστικού συγκροτήματος Grup Yorum.
Συγκεκριμένα, το συγκρότημα ‒που μετρά 35 χρόνια ζωής, με αρκετές live εμφανίσεις στο εξωτερικό‒ έχει μπει πολλές φορές στο στόχαστρο των Αρχών λόγω των επαναστατικών στίχων. Ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν το ενέταξε στην περίφημη «λίστα υποστηρικτών τρομοκρατίας», κάτι που οι ίδιοι αρνούνται πεισματικά.
Με αφορμή την παραπάνω κατηγορία, τα τελευταία δύο χρόνια περισσότερα από 30 μέλη της μπάντας έχουν υποστεί συλλήψεις, πολλές συναυλίες τους έχουν απαγορευτεί, ενώ το πολιτιστικό τους κέντρο έχει δεχτεί δεκάδες επιθέσεις. Οι λόγοι αυτοί οδήγησαν κάποια μέλη της μπάντας να προχωρήσουν σε απεργία πείνας, θυσιάζοντας έτσι την ίδια τους τη ζωή.
Ελίν Μπολέκ
Η Ελίν Μπολέκ, μέλος του συγκροτήματος, ύστερα από 288 ημέρες απεργίας πείνας έφυγε από τη ζωή.
Μουσταφά Κοτσάκ
Στις 28 Απριλίου είχε φύγει από τη ζωή για τον ίδιο λόγο ο Μουσταφά Κοτσάκ, έπειτα από 297 μέρες απεργίας πείνας. Βρισκόταν στις τουρκικές φυλακές από το 2017 και καταδικάστηκε πέρυσι ‒χωρίς κανένα ενοχοποιητικό στοιχείο εις βάρος του‒ σε ισόβια κάθειρξη, με την κατηγορία της προμήθειας οπλισμού σε τρομοκρατική οργάνωση.
Ιμπραΐμ Γκοκτσέκ
Ο μπασίστας του συγκροτήματος, Ιμπραΐμ Γκοκτσέκ, είχε ξεκινήσει και εκείνος απεργία πείνας, διαμαρτυρόμενος για τον αυταρχισμό της κυβέρνησης Ερντογάν αναφορικά με τις διώξεις και τις φυλακίσεις μελών του συγκροτήματος. Τα αιτήματα της μπάντας ήταν η άρση της απαγόρευσης διεξαγωγής συναυλιών.
Η Τουρκία τελικά έδωσε άδεια στο συγκρότημα για συναυλία στην Κωνσταντινούπολη και ο Τούρκος μπασίστας σταμάτησε την απεργία πείνας. Ωστόσο, ήταν πια αργά, καθώς το σώμα του δεν άντεξε και υπέκυψε έπειτα από 323 μέρες.
Σήμερα, με αφορμή την απεργία πείνας του 66χρονου Δημήτρη Κουφοντίνα, που μετρά ήδη 22 μέρες, και δεδομένου ότι η κατάσταση της υγείας του κρίνεται οριακή, εγείρονται πολλά ερωτήματα. Πώς μπορεί εν έτει 2021 να διακινδυνεύεται μια ανθρώπινη ζωή, ανεξάρτητα από το ότι μπορεί να διαφωνούμε πλήρως με ό,τι ο συγκεκριμένος πρεσβεύει; Κατά πόσο η χώρα μας, συμπεριλαμβανομένων της πολιτείας και της Εκκλησίας, μπορεί να αντέξει ένα τέτοιο συμβάν και ποιες άλλες λύσεις μπορούν να εξεταστούν προκειμένου να αποφευχθεί ένα ακόμη βίαιο γεγονός;
