Έρευνα: Η οικονομική κρίση στην Ελλάδα-Τα κενά της Ευρωζώνης

Η μελέτη αυτή πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του σεμιναρίου του Πανεπιστημίου Αιγαίου "Ευρωπαϊκή και Οικονομική Διακυβέρνηση" τον Ιανουάριο του 2021 με υπεύθυνο τον καθηγητή Διεθνούς Δικαίου Παναγιώτη Γρηγορίου (κάτοχος Ευρωπαϊκής Έδρας, Jean Monnet)

Έρευνα: Η οικονομική κρίση στην Ελλάδα-Τα κενά της Ευρωζώνης

Της Μαύρας Σαραντοπούλου

Γιατί η Ευρώπη δεν στήριξε έμπρακτα την Ελλάδα στα χρόνια της κρίσης; Γιατί αντί να βοηθήσουν την οικονομία της και τον λαό της, ανταυτού με τις ασφυκτικές πιέσεις των κρατών- μελών την οδήγησαν σε μνημόνια, στην πενία, στην απώλεια της εθνικής της αξιοπρέπειας;

2010: ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ: Προσφυγή άνευ όρων. Πάμε στον μηχανισμό ΕΕ-ΔΝΤ κι όποιος αντέξει/ΤΑ ΝΕΑ: Ελλήνων Οδύσσεια. Ο κύβος ερρίφθη - πάμε «τρόικα». Τρία (τουλάχιστον) χρόνια σκληρής λιτότητας/ΤΟ ΒΗΜΑ: Θρίλερ διαρκείας! Αβεβαιότητα παρά την προσφυγή. Κερδοσκόποι και Μέρκελ μας έστειλαν στο ΔΝΤ

23 Απριλίου 2010- Γιώργος Παπανδρέου (πρωθυπουργός της Ελλάδος) από Καστελόριζο: «Καταφεύγουμε σε έναν πρωτόγνωρο μηχανισμό στήριξης για τη διάσωση της ελληνικής οικονομίας»

Οι παραπάνω αναφορές είναι ενδεικτικές της έναρξης της οικονομικής κρίσης της χώρας μας, που έδειξε τα πρώτα της σημάδια σε παγκόσμιο επίπεδο το 2008, ενώ χτύπησε την πόρτα της αδύναμης Ελλάδας ένα χρόνο μετά, ξεκινώντας μια 10ετή περίοδο ακραίας λιτότητας και φτώχιας για τη χώρα μας.

Τα ομόλογα έληγαν στις αρχές του 2010, με το έλλειμμα του προϋπολογισμού να έχει ανέλθει στο -15.4%, ενώ η χώρα δεν μπορεί πια να δανειστεί φθηνά από τις αγορές. Ανταουτού η Ευρώπη αντί να βοηθήσει επί της ουσίας τις γονατισμένες χώρες- μέλη της Ένωσης, πιέζει ασφυκτικά τις κυβερνήσεις για μεταρρυθμίσεις, ως τη μόνη σωτήρια λύση.

Μεταρρυθμίσεις που είχαν να κάνουν με περικοπές σε μισθούς και συντάξεις, απολύσεις, μείωση κονδυλίων από κρατικό προϋπολογισμό για κοινωνικές παροχές, ιδιωτικοποιήσεις.

Εύλογα θα αναρωτηθεί κάποιος: Γιατί η Ευρώπη δεν στήριξε έμπρακτα την Ελλάδα στα χρόνια της κρίσης; Γιατί αντί να βοηθήσουν την οικονομία της και τον λαό της, ανταυτού με τις ασφυκτικές πιέσεις των κρατών- μελών την οδήγησαν σε μνημόνια, στην πενία, στην απώλεια της εθνικής της αξιοπρέπειας;

Η εργασία μας αυτή θα εξετάσει τους λόγους για τους οποίους η Ευρώπη δεν κατάφερε να σταθεί στο ύψος της ιδρυτικής της διακήρυξης περί αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών- μελών, αλλά ούτε και στην εφαρμογή μιας ενιαίας οικονομικής πολιτικής, απαντώντας παράλληλα στα παραπάνω ερωτήματα.

 Η Ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης- Η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα

Στις 18 Απριλίου του 1951 υπογράφεται η Συνθήκη των Παρισίων, δηλαδή η Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ). Η εν λόγω συνθήκη τέθηκε σε ισχύ ένα περίπου χρόνο μετά, ενώ συμμετείχαν έξι ευρωπαϊκά κράτη.

Το 1957 υπογράφονται οι Συνθήκες για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ) και της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας (ΕΚΑΕ, «Ευρατόμ»), ή αλλιώς Συνθήκες της Ρώμης, ενώ τίθενται σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 1958. Οι έξι ιδρυτικές χώρες ήταν η Γερμανία, το Βέλγιο, η Γαλλία, η Ιταλία, το Λουξεμβούργο και οι Κάτω Χώρες.

 Στόχοι των συνθηκών

Στόχος των συνθηκών ήταν να δημιουργηθεί στην πορεία του χρόνου μία ευρωπαϊκή ομοσπονδία, με την κοινή αγορά άνθρακα και χάλυβα να αποτελούν ένα πείραμα που θα επεκτύνονταν και σε άλλους τομείς, με απότερο και τελικό σκοπό την ευρωπαϊκή συνοχή.

 Στόχος ΕΟΚ

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα είχε ως στόχο και σκοπό ίδρυσης, την ύπαρξη μιας κοινής αγοράς, που θα βασίζονταν σε τέσσερις ελευθερίες κυκλοφορίας: των εμπορευμάτων, των προσώπων, των κεφαλαίων και των υπηρεσιών.

 Στόχος Ευρατόμ

Στόχος της ίδρυσης της Ευρατόμ, της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας, ήταν να συντονίσει τον εφοδιασμό σε σχάσιμα υλικά και τα ερευνητικά προγράμματα για την ειρηνική χρήση της πυρηνικής ενέργειας, που τα κράτη μέλη είχαν ήδη ξεκινήσει ή που ετοιμάζονταν να ξεκινήσουν.

Η σύναψη αυτών των συνθηκών, εγκολπώνουν την πεποίθηση ότι τα κράτη της Ευρώπης πρέπει να συνεργαστούν για την οικοδόμηση μιας ενιαίας πολιτικής, στη διαχείριση της λειτουργίας των κρατών-μελών, γεγονός που θα οδηγήσει στην Ευρωπαϊκή συνοχή και ολοκλήρωση, που είναι ο μεγάλος ιδρυτικός στόχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

 Η ιστορία της ΟΝΕ

Το 1969 στη Χάγη, οι αρχηγοί κρατών, έθεσαν το νέο μεγάλο στόχο για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Τη δημιουργία της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης. Ο τότε πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου σε μία έκθεση περιέγραφε πως η ΟΝΕ εντός δέκα ετών θα μπορούσε να γίνει πραγματικότητα για την Ευρώπη. Ο τελικός στόχος ήταν η πλήρης ελευθέρωση της κίνησης κεφαλαίων, η ολική μετατρεψιμότητα των νομισμάτων των κρατών μελών και ο σταθερός και μη ανατρέψιμος καθορισμός των συναλλαγματικών ισοτιμιών.

Το 1972 στη σύνοδο κορυφής του Παρισιού, δημιουργείται το λεγόμενο «φίδι στη σήραγγα», ένας μηχανισμός για διακύμανση των εθνικών νομισμάτων (το «φίδι») οργανωμένα και μέσα σε στενά όρια διακύμανσης έναντι του δολαρίου (η «σήραγγα»).

Ωστόσο το «φίδι» δεν τα κατάφερε, χάνοντας τα περισσότερα μέλη του σε λιγότερο από δύο χρόνια, ενώ περιορίστηκε σε μια «ζώνη του γερμανικού μάρκου» που περιλάμβανε τη Γερμανία, τις χώρες της Μπενελούξ και τη Δανία.

Όμως οι προσπάθειες για επανασύσταση της ΟΝΕ δεν σταμάτησαν εκεί.

Το 1978 στη σύνοδο κορυφής των Βρυξελλών, δημιουργήθηκε το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα (ΕΝΣ), που είχε ως στόχο σταθερές και ευέλικτες συναλλαγματικές ισοτιμίες. Όλα τα νομίσματα των κρατών μελών πλην του Ηνωμένου Βασιλείου συμμετείχαν στον μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών.

 

Οι συναλλαγματικές ισοτιμίες βασίστηκαν σε κεντρικές ισοτιμίες έναντι της ευρωπαϊκής νομισματικής μονάδας ή ECU. Βάσει αυτών των κεντρικών ισοτιμιών υπολογίστηκε ένα πλέγμα διμερών ισοτιμιών, και οι διακυμάνσεις των νομισμάτων έπρεπε να διατηρούνται εντός περιθωρίου 2,25% πάνω ή κάτω από τις διμερείς ισοτιμίες (με την εξαίρεση της ιταλικής λιρέτας, στην οποία επιτράπηκε περιθώριο διακύμανσης 6%).

Μέσα σε μια δεκαετία, το ΕΝΣ είχε καταφέρει να μειώσει τη μεταβλητότητα των συναλλαγματικών ισοτιμιών.

Από το 1985 και μετά, με την έγκριση του προγράμματος της ενιαίας αγοράς, το συναλλακτικό κόστος συνεχίζονταν, συνδέοντας τις μετατροπές μεταξύ νομισμάτων και τις αβεβαιότητες των συναλλαγματικών διακυμάνσεων.

Το «ανέφικτο τρίγωνο»

Υπήρξαν φωνές που πίστευαν πως η ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων, η συναλλαγματική σταθερότητα και οι ανεξάρτητες νομισματικές πολιτικές ήταν μακροπρόθεσμα μη συμβατές μεταξύ τους. Πολλοί μάλιστα οικονομολόγοι που είχαν αυτή την άποψη, την ονόμασαν «ανέφικτο τρίγωνο».

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Μαδρίτης αποφάσισε το 1989 να δρομολογήσει το πρώτο στάδιο της ΟΝΕ, δηλαδή την πλήρη ελευθέρωση της κίνησης κεφαλαίων, μέχρι την 1η Ιουλίου 1990.

 Τα τρία στάδια προς την ολοκλήρωση της ΟΝΕ

 Στάδιο 1: Από 1η Ιουλίου 1990 έως 31 Δεκεμβρίου 1993: Θέσπιση ελεύθερης κίνησης κεφαλαίων μεταξύ των κρατών μελών·

 Στάδιο 2: Από 1η Ιανουαρίου 1994 έως 31 Δεκεμβρίου 1998: Σύγκλιση των οικονομικών πολιτικών των κρατών μελών και ενίσχυση της συνεργασίας ανάμεσα στις εθνικές κεντρικές τράπεζες των κρατών μελών. Ο συντονισμός των νομισματικών πολιτικών θεσμοθετήθηκε με τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ιδρύματος (ΕΝΙ), το οποίο επιφορτίστηκε με την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των εθνικών κεντρικών τραπεζών και με την πραγματοποίηση των απαραίτητων προετοιμασιών για την εισαγωγή του ενιαίου νομίσματος. Οι εθνικές κεντρικές τράπεζες προβλεπόταν ότι θα γίνουν ανεξάρτητες κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου.

Στάδιο 3: 1η Ιανουαρίου 1999: Το τρίτο στάδιο προβλέπει την φαρμογή μιας κοινής νομισματικής πολιτικής υπό την αιγίδα του Ευρωσυστήματος από την πρώτη κιόλας μέρα και σταδιακή θέση σε κυκλοφορία τραπεζογραμματίων και κερμάτων σε ευρώ σε όλα τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ. Η μετάβαση στο τρίτο στάδιο προϋπέθετε την επίτευξη και τη σταθερή σύγκλιση των κρατών- μελών σε οικονομικό επίπεδο.

Οι δημοσιονομικοί κανόνες θα γίνονταν δεσμευτικοί και όποια κράτη μέλη δεν συμμορφώνονταν με αυτούς ήταν πιθανό να υποστούν κυρώσεις. Η νομισματική πολιτική για τη ζώνη του ευρώ επιβλέπεται και αξιολογείται από το Ευρωσύστημα, το οποίο αποτελείται από έξι μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και από τους διοικητές των εθνικών κεντρικών τραπεζών της ζώνης του ευρώ.

 Το χρονικό της μεγάλης κρίσης του 2008

Τα τελευταία 40 χρόνια, η παγκόσμια οικονομία έδειχνε να διανύει μία από τις καλύτερες οικονομικές της περιόδους, με τους δείκτες ανάπτυξης να επιβεβαιώνουν τούτη την παραδοχή.

Να αναφέρουμε σε αυτό το σημείο πως η παγκόσμια οικονομική κρίση, ξεκίνησε από την Αμερική. Στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 2000, χιλιάδες Αμερικανοί, πήραν στεγαστικά δάνεια, εξαιτίας των πολύ χαμηλών επιτοκίων. Δυστυχώς δεν κατάφεραν να τα αποπληρώσουν, με αποτέλεσμα οι αμερικανικές τράπεζες για να ανταποκριθούν στα στεγαστικά δάνεια χαμηλής πιστοληπτικής αξιολόγησης, πούλησαν χρηματοοικονομικά παράγωγα σε όλο τον κόσμο.

 

Την Άνοιξη του 2007, «έσκασε η φούσκα» χρέους, δεδομένου ότι όλο και περισσότερα δάνεια σταματούν να εξυπηρετούνται, όχι μόνο να μην αποπληρώνονται αλλά να αδυνατούν οι δανειολήπτες να καταβάλουν τις μηνιαίες τους οικονομικές υποχρεώσεις.

Αν και οι περισσότεροι πίστευαν ότι η κρίση θα περιορίζονταν στην πτώση της αγοράς των ακινήτων. Η πραγματικότητα όμως ήταν ιδιαιτέρως σκληρή. Στις 15 Σεπτεμβρίου του 2008 κατέρρευσε η επενδυτική τράπεζα Lehman Brothers. Το γεγονός αυτό έδειξε πολύ καθαρά πως η παγκόσμια οικονομία έμπαινε στην χειρότερη οικονομική κρίση μετά τον μεσοπόλεμο.

 

Κρίση εμπιστοσύνης βιώνουν και οι πιστωτικοί οργανισμοί που ως κύρια πηγή χρηματοδότησης, για τον άμεσο δανεισμό των κρατών- μελών, κρίση η οποία μετατρέπεται γρήγορα σε κρίση ρευστότητας.

 

Δομή και αρμοδιότητες ευρωζώνης

Μπαίνοντας στη διαδικασία να αναλύσουμε το σύστημα διακυβέρνησης της Ευρωζώνης, όπως αυτό περιγράφεται στη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, θα πρέπει πρωτίστως να αναφερθούμε στη διαίρεση των αρμοδιοτήτων στην άσκηση πολιτικών.

Έτσι λοιπόν το Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών είναι αυτό που ασκεί τη νομισματική πολιτική. Δεν πρόκειται για ένα νέο όργανο της Ένωσης, αλλά για ένα σύστημα λήψης αποφάσεων  μεταξύ των εθνικών κεντρικών τραπεζών και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

Ο στόχος της κοινής νομισματικής πολιτικής, είναι η σταθερά των τιμών και είναι ανεξάρτητη από πολιτικές παρεμβάσεις, ενώ απαγορεύεται η άμεση χρηματοδότηση τόσο των κρατών- μελών, όσο και οργάνων της Ένωσης.

Τα κράτη δεν διοικούνται οικονομικά απευθείας από την Ένωση, αλλά διατηρούν τα εθνικά τους συστήματα λειτουργίας και εποπτείας.

Υπάρχει ακόμη και η συναλλαγματική πολιτική, η οποία ασκείται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, με τη συμμετοχή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, στην άμεση λήψη αποφάσεων. Όπως αναφέρει το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης του 1997, η δημοσιονομική πολιτική παραμένει στην αρμοδιότητα των κρατών μελών, υπαγόμενη όμως στις αρχές και διαδικασίες της δημοσιονομικής πειθαρχίας.

Για να διασωθεί η δημοσιονομική πειθαρχία έχουν θεσμοθετηθεί οι αρχές της μη διάσωσης από άλλα κράτη- μέλη της Ένωσης, σε περίπτωση υπερβολικών χρεών ενός κράτους. Σε μία τέτοια περίπτωση, η Επιτροπή καθώς και το Συμβούλιο προειδοποιεί το εν λόγω κράτος με προειδοποιήσεις, έτσι ώστε να καταφέρει να το επαναφέρει σε τροχιά εξυγίανσης.

 Δομικές και λειτουργικές αδυναμίες της ΟΝΕ

Το σύστημα της Οικονομικής Νομισματικής Ένωσης εμφάνισε πολλές αδυναμίες στη δομή του, από την αρχή της σύστασής του, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται προβλήματα στην εφαρμογή πολιτικών και κενά που δεν μπορούν να καλυφθούν.

 Πρώτον:  Η παρεμβατική ικανότητα της κοινής νομισματικής πολιτικής, χαρακτηρίζεται από περιορισμό, έχοντας ως αποκλειστικό στόχο τη διασφάλιση της νομισματικής σταθερότητας, θέτοντας ως ανώτατο μέσο ετήσιο πληθωρισμό το 2%. Άραγε πως προκύπτει αυτό το 2%; Πολλοί οικονομολόγοι κάνουν λόγο για αυθαίρετο ποσοστό που δεν λαμβάνει υπόψη τις υποκειμενικές συνθήκες της κάθε οικονομίας, ενώ έχει ως αποτέλεσμα να αποκλείονται στόχοι όπως της απασχόλησης ή της οικονομικής μεγέθυνσης.

 Δεύτερον: Η ΟΝΕ δεν συνοδεύτηκε από αντίστοιχες υπερεθνικοποιήσεις άλλων τομέων της οικονομικής πολιτικής, αφού ακόμη και σήμερα η δημοσιονομική, η εισοδηματική και η κοινωνική πολιτική παραμένουν στην αρμοδιότητα των κρατών μελών.

Τρίτον: Με τη συγκεκριμένη μορφή άσκησης της νομισματικής πολιτικής, τα κράτη- μέλη έχουν περιορισμένες δυνατότητες στην άσκηση αντικυκλικής- μακροοικονομικής πολιτικής.

 Τέταρτον: Η εξάρτηση των κρατών μελών από τις ιδιωτικές χρηματοπιστωτικές αγορές και την απουσία «έσχατου καταφύγιου» (last resort) σε περιόδους κρίσεων ρευστότητας ή φερεγγυότητας.

 Πέμπτον: Τα κράτη μέλη, σε αντίθεση με όλα σχεδόν τα άλλα κράτη του κόσμου, δεν έχουν καμία δυνατότητα προσφυγής στις κεντρικές τους τράπεζες σε περιόδους κρίσεων. Αυτό σημαίνει πως ο δανεισμός τους σε ευρώ είναι ουσιαστικά ανάλογος του δανεισμού σε ξένο νόμισμα.

 Έκτον: Εάν οι αγορές σταματήσουν το δανεισμό τότε η μόνη λύση είναι ο εξωτερικός δημόσιος δανεισμός ή η χρεοκοπία. (παράδειγμα Ελλάδος με το ΔΝΤ)

Οι έξι παραπάνω λόγοι αποδυνάμωσαν την παρεμβατική ικανότητα των κρατών μελών, με αποτέλεσμα σε περιόδους αύξησης των εξωτερικών ελλειμμάτων ή σε περιόδους ύφεσης, τα κράτη μέλη καλούνται να εφαρμόσουν μεταρρυθμιστικά, διαρθρωτικά μέτρα, προκαλώντας κοινωνικές αντιδράσεις.

Το συμπέρασμα είναι πως η νομισματική ένωση μπορεί να επιτεύχθηκε ωστόσο μέχρι και σήμερα δεν έχει καταφέρει να δημιουργήσει  μία αντίστοιχη οικονομική ένωση.

 Η απουσία μηχανισμών πρόληψης και διαχείρισης κρίσεωνΤο Έλλειμμα

Το γεγονός ότι τα κράτη- μέλη στην ουσία δεν λειτούργησαν ποτέ ως μέρος ενός όλου, ενώ διατήρησαν την εσωστρέφειά τους και στα οικονομικά τους πεπραγμένα, επέφερε ως αποτέλεσμα τα γνωστά σε όλους μας ελλείμματα. Η έλλειψη δημοσιονομικής πειθαρχίας σε συνδυασμό με το χαλαρό συντονισμό της οικονομικής πολιτικής, επέτρεψαν την εμφάνιση οικονομικών διαταραχών στο εσωτερικό της ευρωζώνης, τις γνωστές οικονομικές κρίσεις που βίωσαν κυρίως τα αδύναμα κράτη της Ευρώπης τα τελευταία 10 χρόνια.

Αγνοήθηκε η σημασία της εξισορρόπησης του ισοζυγίου πληρωμών εντός της Ευρωζώνης και θεωρήθηκε ότι το βάρος της προσαρμογής οφείλουν να το φέρουν αποκλειστικά τα ελλειμματικά κράτη. Σε αυτό το σημείο φαίνεται καθαρά η έλλειψη μηχανισμών αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών- μελών της Ένωσης.

 Δημοσιονομική πειθαρχία

Τα ισχυρά οικονομικά κράτη της Ένωσης, ήταν αυτά πρωτίστως που δεν εφάρμοσαν τη δημοσιονομική πειθαρχία. Το 2003 και το 2004 η Γαλλία και η Γερμανία, αρνήθηκαν  να μειώσουν τα δημοσιονομικά ελλείμματά τους. Αυτό που ακολούθησε ήταν μία άκρως ελαστική εφαρμογή των κυρώσεων, μέχρι την αναθεώρηση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης το 2005.

Που οδήγησε η απουσία των μηχανισμών πρόληψης

Η απουσία μηχανισμών πρόληψης των οικονομικών δυσκολιών και κρίσεων των χωρών της Ευρωζώνης, είχε ως αποτέλεσμα να μην αντιμετωπιστούν εγκαίρως τα ελλείμματα στο εξωτερικό εμπόριο, τα οποία οδήγησαν στον υπερβολικό δημόσιο και ιδιωτικό δανεισμό, από τις πλούσιες χώρες του Βορρά. Αποτέλεσμα ήταν επίσης οι αποκλίσεις στις αμοιβές εργασίας, στις τιμές των προϊόντων και των υπηρεσιών και στις κοινωνικές δαπάνες.

Τέλος, δεν υπήρξε καμία πρόβλεψη στη Συνθήκη για την ΕΕ, για την αντιμετώπιση του ιδιωτικού εξωτερικού χρέους που προκαλούσαν τα συνεχώς αυξανόμενα ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και ο υπερβολικός δανεισμός των χωρών του νότου της ΕΕ από τις τράπεζες.

 Η ελληνική κρίση και οι αδυναμίες διαχείρισης του συστήματος

Το σύστημα διακυβέρνησης της ΟΝΕ μπορεί να μην προκάλεσε άμεσα την Ελληνική κρίση, λόγω των κενών και αδυναμιών του, δεν κατόρθωσε όμως να την αποτρέψει.

Θα μπορούσε η οικονομική κρίση να παρομοιαστεί σε μία βαριά ασθένεια;  Ίσως και ναι, ωστόσο δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως η κρίση είναι αποτέλεσμα εφαρμοσμένων πολιτικών και δεν έτυχε. Προκλήθηκε.

Η κρίση χρέους και ρευστότητας της Ελλάδας, αρχικά, και άλλων χωρών της Ευρωζώνης, εν συνεχεία, λειτούργησαν ως μια διαδικασία αποκάλυψης μιας σειράς κενών του συστήματος και της διακυβέρνησης της ΟΝΕ.

Η κρίση της ευρωζώνης αποκάλυψε πως όλες οι αδυναμίες και τα κενά της αρχιτεκτονικής της ΟΝΕ,  έπαιξαν σημαντικό ρόλο τόσο στην πρόκληση της κρίσης, όσο και στην αναποτελεσματική διαχείρισή της.

Για παράδειγμα, χώρες με οικονομία παρόμοια με την Ελλάδος, εντάχθηκαν στην Ένωση ενώ ήταν οικονομικά αδύναμες, ενώ μειονεκτούσαν ανταγωνιστικά μειονεκτήματα, με υψηλό δημόσιο χρέος και λανθασμένη δημοσιονομική πολιτική.

Άρα λοιπόν όπως περιγράψαμε αναλυτικά παραπάνω η κρίση ήταν αυτή που αποκάλυψη την απουσία μηχανισμών πρόληψης και διαχείρισης κρίσεων στη δομή της ΟΝΕ καθώς και την έλλειψη αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών- μελών της και την απουσία της δημοσιονομικής πειθαρχίας.

Μηχανισμοί στήριξης

Με δεδομένη την αδυναμία της Ελλάδος να ανταποκριθεί στις εξωτερικές της υποχρεώσεις (εξυπηρέτηση δανείων), στις εσωτερικές της (πληρωμές και παροχές), αλλά και να δανειστεί με χαμηλά επιτόκια, προσέτρεξε στη βοήθεια των μηχανισμών στήριξης. Στο κομμάτι αυτό η Ένωση διαθέτει  τον Προσωρινό Μηχανισμό Στήριξης, τον Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθεροποίησης( EFSM), το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF), και τέλος το μόνιμο μηχανισμό στήριξης, τον γνωστό Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητα (ESM).

 Ο προσωρινός μηχανισμός στήριξης της Ελλάδας

Προς αποφυγή του άμεσου κινδύνου στάσης πληρωμών του Ελληνικού Δημοσίου, η Ελλάδα σύνηψε δάνειο 80 δισεκατομμυρίων ευρώ με τις υπόλοιπες 15 χώρες του Ευρώ και 30 δισεκατομμυρίων με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ).

 Την αίτηση συνόδευαν 3 συνημμένα μνημόνια:
  1. "Μνημόνιο Οικονομικής και Χρηματοπιστωτικής Πολιτικής" (ΜΟΧΠ),
  2. "Τεχνικό Μνημόνιο Συνεννόησης" (ΤΜΣ) και
  3. "Μνημόνιο Συνεννόησης στις Συγκεκριμένες Προϋποθέσεις Οικονομικής Πολιτικής" (ΣΠΟΠ).

Τα μέτρα βοηθείας αποτελούνταν από διαδοχικούς μηχανισμούς, οι οποίοι σε πρώτη φάση μεν αφορούσαν την Ελλάδα αλλά και οποιοδήποτε άλλο κράτος-μέλος βρισκόταν σε οικονομική ανάγκη.

Η αίτηση δανεισμού της Ελλάδας  στηρίχθηκε στην αρχή ότι « Τα κράτη μέλη της Ευρωζώνης θα λάβουν αποφασιστική και συγχρονισμένη δράση, εάν χρειαστεί για να διασώσουν την χρηματοοικονομική σταθερότητα στο σύνολο της Ευρωζώνης».

  O Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθεροποίησης (EFSM)

Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθεροποίησης (European Financial Stabilisation Mechanism – EFSM).

Δημιουργήθηκε τον Μάη του 2010 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, καθώς ξεκίνησε να γίνεται εμφανές ότι η κρίση δεν θα περιορίζονταν στην Ελλάδα, αλλά θα επεκτείνονταν και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, όπως και έγινε με την Ισπανία και την Πορτογαλία.

To Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας ( EFSF)

Καθώς ο EFSM είχε μόνο ένα κεφάλαιο 60 δις ευρώ, το οποίο θεωρούνταν πολύ μικρό κεφάλαιο  για έναν τέτοιο μηχανισμό, η Ε.Ε. αποφάσισε την παράλληλη δημιουργία του ΕFSF. Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF) συστάθηκε ως ιδιωτική εταιρία με έδρα το Λουξεμβούργο,  μετά τη συμφωνία των κρατών-μελών της Ε.Ε. στις 9 Μαΐου 2010 ενώ τέθηκε σε πλήρη δράση στις 4 Αυγούστου του 2010.

Το EFSF ιδρύθηκε ως προσωρινός μηχανισμός με ημερομηνία λήξης τον Ιούνιο του 2013, ούτως ώστε να στηρίξει οικονομικά τα κράτη-μέλη που δεν είχαν τότε πρόσβαση στις αγορές, όπως η Ελλάδα.

Στο χρονικό διάστημα λειτουργίας του, βοήθησε οικονομικά την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Ελλάδα.

O Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM)

Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, ήρθε να καλύψει την ανάγκη μιας σταθερής και μόνιμης χρηματοπιστωτικής λύσης. Έτσι λοιπόν 2010, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συμφώνησε στην ανάγκη ενός μόνιμου μηχανισμού για την ευρωζώνη: «Τα κράτη-μέλη με νόμισμα το ευρώ μπορούν να θεσπίσουν μηχανισμό σταθερότητας, ο οποίος θα ενεργοποιείται εφόσον κρίνεται απαραίτητο προκειμένου να διασφαλίζεται η σταθερότητα της ζώνης του ευρώ στο σύνολό της. Η παροχή τυχόν απαιτούμενης χρηματοπιστωτικής συνδρομής δυνάμει του μηχανισμού θα υπόκειται σε αυστηρούς όρους».

Ο ρόλος του ESM

Ο ESM έχει ως ρόλο να εκδίδει χρεόγραφα προκείμενου να χρηματοδοτήσει δάνεια και άλλες μορφές χρηματοπιστωτικής συνδρομής προς τις χώρες της ζώνης του ευρώ. Στόχος του είναι η «κινητοποίηση της χρηματοδότησης και η παροχή στήριξης σταθερότητας, υπό αυστηρούς όρους, κατάλληλους για το επιλεγμένο μέσο χρηματοδοτικής συνδρομής, προς όφελος των μελών του ESM, τα οποία αντιμετωπίζουν ή απειλούνται από σοβαρά προβλήματα χρηματοδότησης, εφόσον είναι απαραίτητη για τη διαφύλαξη της χρηματοοικονομικής σταθερότητας της ζώνης του ευρώ στο σύνολό της και των κρατών μελών της. Προς τον σκοπό αυτό, ο ESM έχει το δικαίωμα να αντλεί κεφάλαια με την έκδοση χρηματοπιστωτικών τίτλων ή με τη σύναψη χρηματοοικονομικών ή λοιπών συμφωνιών ή ρυθμίσεων με μέλη του ESM, χρηματοοικονομικά ιδρύματα ή άλλα τρίτα μέρη.»

 Ο ρόλος του ΔΝΤ στην παγκόσμια οικονομική κρίση

Εξαιτίας της ίδιας της φύσης του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου,  που έχει ως στόχο τη διατήρηση της οικονομικής ισορροπίας και της νομισματικής σταθερότητας, την περίοδο της οικονομικής κρίσης (όπως και σε κάθε οικονομική κρίση από την ώρα της σύστασής του), έρχεται να δώσει το παρόν.

 

Στην περίπτωση της Ελλάδος- όπως και στην περίπτωση της Αργεντινής- ήρθε να δώσει το θλιβερό παρόν, δεδομένου ότι οι μνημονιακοί του όροι, γέννησαν την ανθρωπιστική κρίση στη χώρα μας.

Για να μπορέσει να αντιμετωπιστεί η παγκόσμια οικονομική κρίση το ΔΝΤ χρειάστηκε να συνεργαστεί με τις κυβερνήσεις των χωρών που προσέτρεξαν σε αυτό ζητώντας βοήθεια. Ο ρόλος του ΔΝΤ στα πλαίσια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης ήταν αυτός που πρότεινε τα νέα μέτρα- κυρίως μεταρρυθμίσεις- για την εξυγίανση της οικονομίας. Αν και επί της ουσίας πρόκειται για συμβουλευτικό ρόλο, στην περίπτωση της Ελλάδος ήταν ακραία πιεστικός.

Κατά την ανάληψη των καθηκόντων του, το ΔΝΤ  έπρεπε να  εξετάσει για κάθε χώρα ξεχωριστά τις επιρροές της, για να καταφέρει να ασκήσει σωστή κρίση στο εσωτερικό της, με το πιο σημαντικό τον εντοπισμό του προβλήματος που οδήγησε τη χώρα στην οικονομική κρίση.

Ο ρόλος του ΔΝΤ στην παγκόσμια οικονομική κρίση ήταν να επαναφέρει την ανταγωνιστικότητα της κάθε χώρας σε επίπεδα που θα εξασφάλιζαν την βιωσιμότητα της ίδιας της εγχώριας οικονομίας εκάστης χώρας. Για να μπορέσει να επιτύχει το στόχο του, έπρεπε η εκάστοτε κυβέρνηση να εφαρμόσει πιστά και με χρονοδιαγράμματα τις επιταγές του, δηλαδή να διαθέσει συγκεκριμένα κεφάλαια σε συγκεκριμένο σχεδιασμό, έτσι ώστε να επανερχόταν η οικονομία σε κατάσταση βιωσιμότητας και ανταγωνιστικότητας.

 Το οικονομικό πακέτο στήριξης της Ελλάδος

Στα δύσκολα χρόνια της κρίσης, εταίροι και η τότε ελληνική κυβέρνηση, συμφώνησαν να δημιουργηθεί ένας νέος τρόπος λειτουργίας της ελληνικής οικονομίας, έτσι ώστε να μπορέσει να ορθοποδήσει βάση μιας συνεκτικής οικονομικής ρύθμισης.

Τέλος του 2009 η κρίση άρχισε να δείχνει ακόμη πιο έντονα τα σημάδια της στην ελληνική πραγματικότητα, πρώτα σε οικονομικό και έπειτα σε κοινωνικό επίπεδο.

Η ρύθμιση αυτή θα εξασφάλιζε στις τράπεζες ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον, με στενή εποπτεία των λειτουργιών και των ρυθμίσεων της οικονομίας. Έτσι λοιπόν δημιουργήθηκε η λεγόμενη τρόικα,  η οποία εξέταζε τις δυνατότητες της ελληνικής οικονομίας, τις μεταρρυθμίσεις, την πορεία προς τους στόχους, καθώς και την εκπλήρωση υποχρεώσεων.

 Οι στόχοι

Οι στόχοι που τέθηκαν στη χώρα μας από το 2008 που ξεκίνησε η οικονομική κρίση, ήταν η αύξηση της ανταγωνιστικότητας,  οι ιδιωτικοποιήσεις των κρατικών επιχειρήσεων, οι περικοπές του δημοσίου, η δημιουργία ενεργών πολιτικών αγοράς εργασίας και η υλοποίηση διευθυντικών υπηρεσιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Από την πλευρά της Ευρώπης, η οικονομική βοήθεια που αποφασίστηκε να δοθεί στην Ελλάδα, μετά την προσφυγή της χώρας μας στο ΔΝΤ, ανερχόταν στα 28 δις ευρώ. Από τα 28 δις,  τα 5 δις διατέθηκαν με τη μορφή κεφαλαίων, ενώ πάνω από τα 23 δισεκατομμύρια είχαν τη μορφή δανειακών κεφαλαίων.

Τόσο το πρόγραμμα όσο και το οικονομικό πακέτο στήριξης που δόθηκε στην Ελλάδα, είχαν ως στόχο τη σταθερά της λειτουργίας των τραπεζών, καθώς και ένα γενικότερο πλαίσιο ασφάλειας στο οικονομικό περιβάλλον. Το πλαίσιο ασφάλειας στο οικονομικό περιβάλλον θεωρήθηκε αναγκαίο για να δημιουργηθεί έτσι μία μεγαλύτερη ελαστικότητα στη συνέχεια της λειτουργίας των τραπεζών.

 Το πρόγραμμα της Ελλάδας

Το οικονομικό πρόγραμμα στήριξης της Ελλάδος εγκρίθηκε από τους ηγέτες των κρατών- μελών της Ένωσης, το ΔΝΤ, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, καθώς και από την τότε ελληνική κυβέρνηση.

Όχι ένα αλλά τρία προγράμματα

Η οικονομική κατάσταση της χώρας ήταν τέτοια που δεν αρκούσε η εφαρμογή του πρώτου προγράμματος για να καταφέρει η χώρα να πιάσει τους μεταρρυθμιστικούς στόχους και να μπει ξανά στον δρόμο της σταθεράς και της ανάπτυξης. Γι αυτό τον λόγο εφαρμόστηκαν τρία προγράμματα οικονομικής αναδιάρθρωσης.

 Αντίθετα αποτελέσματα- Η Ελλάδα σε ανθρωπιστική κρίση

Ωστόσο τα τρία αυτά προγράμματα, δεν επέφεραν στην ελληνική οικονομία τα αποτελέσματα για τα οποία έκαναν λόγο με τόση θέρμη οι Ευρωπαίοι εταίροι μας, σε κάθε ευκαιρία. Αντί λοιπόν για σταθεροποίηση των ποσοστών των ελλειμμάτων ή ακόμη και μείωση, οι επίσημες μετρήσεις  έδειχναν ολοένα και μεγαλύτερο ποσοστό της ανεργίας, συνθήκες πια πενίας, αποκλεισμό κοινωνικών ομάδων, καθώς και μετανάστευση στους νέους ανθρώπους, οι οποίοι έφυγαν κατά χιλιάδες για να καταφέρουν να επιβιώσουν σε κάποια άλλη μεριά της γης.

 

Το ΔΝΤ διέθεσε συνολικά και για τα τρία αυτά προγράμματα, 110 δις ευρώ, υπό μορφή πακέτου διάσωσης.

Συνολικά για την πραγματοποίηση των τριών αυτών προγραμμάτων έχουν δοθεί από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο 110 δισεκατομμύρια ευρώ υπό μορφή πακέτου διάσωσης.

Η κατάσταση που δημιουργήθηκε στην Ελλάδα μετά την παρέμβαση του ΔΝΤ, δεν ήταν καθόλου τυχαία ή μεμονωμένο περιστατικό.

Στις περισσότερες χώρες που το ΔΝΤ ενεπλάκην στην οικονομική τους διάσωση, είδαμε ακριβώς τα ίδια αποτελέσματα. Ακραία φτώχια, κοινωνικός αποκλεισμός, υποανάπτυξη.

 Αδυναμίες του ευρωπαϊκού μηχανισμού λήψης αποφάσεων

Η ελληνική οικονομική κρίση, ήταν μία πρώτης τάξεως ευκαιρία έτσι ώστε να έρθουν στην επιφάνεια οι αδυναμίες του συστήματος της ΟΝΕ, όχι μόνο σε δομικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο λήψης αποφάσεων.

Η ΟΝΕ στα τόσα χρόνια ύπαρξης και λειτουργίας της, δεν κατάφερε να δημιουργήσει μία κοινή στρατηγική αντιμετώπισης των συνεπειών της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Επιπλέον για την περίπτωση της Ελλάδος, λειτούργησε με μεγάλη καθυστέρηση. Και όλα αυτά γιατί δεν διαθέτει ένα θεσμοθετημένο κεντρικό σύστημα διαχείρισης των κρίσεων καθώς και ένα σύστημα κατανομής ρόλων παρέμβασης, για να προλάβει μία κρίση.

Και γενικότερα, ανάμεσα στα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν συναντάμε σύμπνοια απόψεων, γεγονός που και στην περίπτωση της Ελλάδος, δημιούργησε σύγχυση και έντονες έριδες. Μα το σημαντικότερο μειονέκτημα είναι ότι μειώθηκε η αξιοπιστία της Ένωσης στα μάτια του ελληνικού λαού.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι εκτιμήσεις του ΔΝΤ για την ελληνική οικονομία την περίοδο 2009-20018, που συνεχώς άλλαζαν και στο τέλος αποδέχτηκαν που ήταν λάθος, μαζί με τη δημοσιοποίηση διαφορετικών απόψεων και εκτιμήσεων, προκάλεσαν ανασφάλεια στις κοινωνίες και στις αγορές και επιδείνωσαν την κατάσταση.

Η απουσία δημοσιονομικής πολιτικής και η απουσία οικονομικής συνοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και η αδυναμία της ΟΝΕ να διαχειριστεί τις οικονομικές κρίσεις, είναι οι αιτίες που οδήγησαν τις χώρες της Ένωσης στη στήριξη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση και εν προκειμένω η ΟΝΕ, δεν παρουσιάζει μόνο αδυναμίες διαχείρισης, αλλά σε πολλές περιπτώσεις αμφισβητείται η δημοκρατικότητα των αποφάσεων, κυρίως όταν πρόκειται για αποφάσεις διαχείρισης κρίσης ενός κράτους.

 Διαχείριση της Ελληνικής κρίσης

Η αποτυχία διαχείρισης της ελληνικής κρίσης από τους θεσμούς και τους μηχανισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι σήμερα κάτι το δεδομένο. Ακόμη και οι πιο σκληροπυρηνικοί υποστηριχτές των μεταρρυθμίσεων, αποδέχονται πως τόσο οι εκτιμήσεις, όσο και οι στόχοι και οι υποχρεώσεις που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα, ήταν  τουλάχιστον υπερβολικές.

Τα επίσημα στοιχεία δείχνουν πως το συνολικό δημόσιο χρέος αυξήθηκε και σε απόλυτους αριθμούς και ως ποσοστό του ΑΕΠ σε σχέση με αυτό του 2009,  από 129,4% του ΑΕΠ το 2009 σε 160,2% το 2012.

Την περίπτωση της Ελλάδος δεν μπόρεσαν να βοηθήσουν ούτε το κούρεμα του ιδιωτικού χρέους, ούτε οι μειώσεις στα επιτόκια, ούτε οι επιμηκύνσεις στην αποπληρωμή του. Όλα αυτά συνέβησαν χωρίς ωστόσο το χρέος της χώρας να μπορέσει να καταστεί βιώσιμο. Οι υψηλές δαπάνες των τόκων που άγγιξαν  ακόμη και το 7% του ΑΕΠ, ήταν αποτέλεσμα του δημοσιονομικού ελλείμματος. Από το 2012 και μετά παρατηρείται μία πολύ μεγάλη δυσκολία στην ελληνική οικονομία να δημιουργήσει πρωτογενές πλεόνασμα, ενώ το 2012 καταγράφεται ως ο πέμπτος συνεχόμενος χρόνος που η ελληνική οικονομία παρουσιάζει συρρίκνωση του ΑΕΠ της, σε ένα ποσοστό 20%.

Σύμφωνα με τις προβλέψεις της ΕΕ, για το 2012 η ύφεση έφτασε στο -4,7%, και η ανεργία από το 7,7% το 2008, ανέβηκε πάνω από 20% το 2012.

Η κατάσταση της χώρας ήταν τέτοια με την ύφεση, τα προβλήματα των ελληνικών τραπεζών, την ανασφάλεια της αγοράς και την αβεβαιότητα μέσα στην κοινωνία, που οι καταθέσεις μειώθηκαν και οι αναλήψεις ήταν μαζικές. Η εξαγωγή κεφαλαίων προς το εξωτερικό ήταν τεράστια, με αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση της ρευστότητας στην οικονομία, που αντανακλάται τα χρόνια αυτά και στη συνεχή μείωση της πιστωτικής επέκτασης των τραπεζών. Από το 09 μέχρι και το 2014 με τις μεταρρυθμίσεις που προωθούνται, βλέπουμε φαύλους κύκλους μειώσεων χωρίς κανένα θετικό αποτέλεσμα για την οικονομία της χώρας.

Αντ αυτού, η μείωση της ζήτησης, επέφερε μείωση στη ζήτηση επενδύσεων κεφαλαίων στη χώρα μας. Κοντά σε αυτό, η μείωση των δημοσίων επενδύσεων, επέφερε τη μείωση της ζήτησης του ιδιωτικού τομέα, εξαιτίας της περικοπής μισθών και συντάξεων, ενώ η ύφεση μείωσε συνολικά τα έσοδα αλλά και τα έξοδα του δημοσίου προς τις κοινωνικές παροχές.

Επίσης, προβλήματα εμφανίζονται συχνά στην παροχή ρευστότητας από την ΕΚΤ λόγω της υποβάθμισης των κρατικών ομολόγων. Η μείωση της ρευστότητας των τραπεζών προκάλεσε μείωση της χρηματοδότησης της ελληνικής οικονομίας και του ελληνικού δημοσίου, ενώ αυξήθηκαν σημαντικά και τα επιτόκια των δανείων.

Εν κατακλείδι η όλη αυτή μείωση, ύφεση, υπανάπτυξη, οδήγησε στην ανάγκη δημοσιονομικής προσαρμογής, ενώ άφησε τη χώρα εκτός αγορών για τουλάχιστον μία δεκαετία.

 

 Ο ψυχολογικός παράγοντας

Μέσα σε όλη αυτή την κατάσταση, ας μην υποτιμούμε καθόλου τον ψυχολογικό παράγοντα, μιας και η αγορά λειτουργεί θετικά σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό εξαιτίας της καλής ψυχολογίας, του καλού κλίματος που επικρατεί τη δεδομένη στιγμή. Φυσικά ισχύει και το αντίθετο.

Έτσι λοιπόν η οικονομική κρίση, έσπειρε αρνητικό κλίμα στις αγορές, ενώ παγίωσε την απογοήτευση. Στην Ελλάδα της κρίσης το βιώσαμε περίτρανα αυτό το φαινόμενο ως γεγονός, που οδήγησε εκατοντάδες επιχειρήσεις στο να φύγουν από τη χώρα.

Τέλος, η οικονομική κρίση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την πολιτική αστάθεια, η οποία γεννά την κοινωνική κρίση. Το ζήσαμε στη χώρα μας, όταν το καλοκαίρι του 2011, δημιουργήθηκε το κίνημα των αγανακτισμένων, οι οποίοι διαμαρτύρονταν στις μεγάλες πλατείες της χώρας, κατά των πολιτικών λιτότητας που επέβαλαν στη χώρα δανειστές και κυβέρνηση.

 Επίλογος

Κάνοντας μία αποτίμηση των παραπάνω δεδομένων, μπορούμε να πούμε με σιγουριά πως η Ευρωπαϊκή Ένωση πάσχει από την έλλειψη μίας ολοκληρωμένης δημοσιονομικής πολιτικής. Η απουσία αυτή, μεγεθύνεται και ισχυροποιείται από τις αδυναμίες που παρουσιάζουν και οι μηχανισμοί της Ένωσης, όπως τα εργαλεία στήριξης και τα ταμεία της.

Αναμφιβόλως όμως,  κορωνίδα του προβλήματος που αποδείχτηκε στην πράξη, είναι οι λανθασμένες εκτιμήσεις και οι αυστηρές πολιτικές προς μία λάθος κατεύθυνση που επέβαλαν οι θεσμοί στις χώρες της Ευρώπης που βρέθηκαν σε κρίση.

Συγκεκριμένα για την Ελλάδα, όχι μόνο δεν ανέκαμψε, αλλά εξακολουθεί να βρίσκεται σε αδύναμη θέση. Έχοντας ωστόσο υποβάλλει τεράστιες προσπάθειες, με τον λαό της να έχει υποστεί μεγάλες δοκιμασίες που τον έφτασαν σε επίπεδο φτωχοποίησης, απώλειας περιουσίας, ακόμη και απώλειας ανθρώπων, είτε με τη μετανάστευση, είτε με τις χιλιάδες αυτοκτονίες που σημειώθηκαν τα χρόνια της κρίσης.

Με τον εθνικό της πλούτο να έχει περάσει σε ένα μεγάλο ποσοστό στα χέρια ξένων funds, με τις ιδιωτικοποιήσεις να προχωρούν ξεπουλώντας τη δημόσια περιουσία, ενώ η πανδημία λειτουργεί αυτή τη στιγμή ως μία πρώτης τάξεως ευκαιρία για καταστρατήγηση των δικαιωμάτων των εργαζομένων, κυρίως σε οικονομικό επίπεδο, με μαζικές απολύσεις από το κλείσιμο χιλιάδων επιχειρήσεων.

Η αδύναμη δημοσιονομική πολιτική της Ένωσης, δείχνει και εδώ τα σημάδια της. Αντί να επιβάλλει στην ελληνική κυβέρνηση τη διάθεση οικονομικών κονδυλίων για στήριξη της αγοράς και της εργασίας, αντ αυτού προσφέρει χρήμα χωρίς να προτείνει ή να ελέγχει, με αποτέλεσμα στη χώρα να επιδοτείται η ανεργία και η ύφεση να έχει αγγίξει το 15,2%, σε επίπεδο δηλαδή, μεταπολεμικό.

Εάν η Ευρώπη, δηλαδή η Ένωση που δεν είναι κάτι άλλο από τα ίδια τα κράτη- μέλη, πιστεύουν πραγματικά στο όραμα της Ενωμένης Ευρώπης και της ολοκλήρωσης της συνοχής, θα πρέπει εδώ και τώρα να αλλάξουν ρότα. Να στρέψουν το βλέμμα στις αδυναμίες και τα κενά της δομής της Ένωσης, να «επουλώσουν τις πληγές» που άνοιξαν στα κράτη που επλήγησαν, να δημιουργήσουν  τους συνδετικούς εκείνους κρίκους μεταξύ κρατών- μελών, που θα ξεκινούν από την Οικονομική Νομισματική Ένωση και θα επεκτείνονται στον πολιτισμό, την κουλτούρα, τη φιλοσοφία, για να φτάσουν ακόμη και στην εδαφική συνοχή της Ένωσης, κάτω από κοινές παραδοχές, αξίες και πιστεύω. Μα πάνω απ όλα κάτω από τον ισχυρότερο συνδετικό κρίκο: Την πίστη στην αλληλεγγύη των κρατών, στην αλληλεγγύη των λαών.

Μόνο τότε, ό,τι και να προκύπτει σε δημοσιονομικό-χρηματοπιστωτικό επίπεδο, τα κράτη θα έχουν πραγματική στήριξη από τα υπόλοιπα της Ένωσης αλλά και από τους θεσμούς της, θα ξεπερνούν τις δυσκολίες και θα διαφυλάττουν την Ευρωπαϊκή συνοχή.

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

 -Γρηγορίου, Γ. Παναγιώτης, «Το ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΚΑΙ Η ΣΥΝΟΧΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΧΩΡΟΥ, εκδόσεις: ΠΑΠΑΖΗΣΗ,  ΣΕΛ: 7-23/ 32-37,46-56

-Φερώνας,  Ανδρέας, Η κοινωνική διάσταση της Ευρώπης το 2020: Ρητορική και πραγματικότητα, Σελ: 4-9

-Κότιος, Γαλανός, Ρουκανάς, Η ελληνική κρίση και  κρίση του Συστήματος Διακυβέρνησης της Ευρωζώνης

-Παπαστάμκος, Κότιος, Κρίση Ευρωζώνης: Κρίση συστήματος και της πολιτικής/ naftemporiki.gr

- Παπαδημητρίου, Nikiforos, Zezza /Συνθήκες και στρατηγικές για την οικονομική ανάκαμψη της Ελλάδος/Σελ:9-11/levyinstitute.org

-ΙΝΕ ΓΣΕΕ/ Γ. Βαρουφάκης/Τ. Πατώκος/Λ. Τσερκέλης/Χ. Κουτσοπέτρος/ Η οικονομική κρίση στην Ελλάδα και την Ευρώπη το 2011/ Σελ: 13/15/32-40

-Ι. Χριστοδουλάκη/ Η απάντηση της ΕΕ στην οικονομική κρίση και η δημοκρατική νομιμοποίηση της ΕΕ /Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης/Σελ: 7-11

-Αι. Μαλάμου/ Ευρωπαϊκή Οικονομική Βοήθεια: Δανειοδοτικοί μηχανισμοί της ΕΕ και τα εργαλεία τους /Διπλωματική Εργασία/Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης/Σελ: 2.1/3.1/4/4.1/4.2/4.3/4.4/ikee.lib.auth.gr

-Ν. Κριτσωτάκη/ Το ΔΝΤ και ο ρόλο του στην παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008-2018/ Σελ: 33/34/40/45/50/ apotheosis.lib.hmu.gr

-Αγ. Γκρέκου/ Η οικονομική κρίση της ΕΕ- Το ζήτημα της ευρωπαϊκής Ταυτότητας/thesafiablog.com